สุขภาพดี วิถีไทย ตอนตรีผลา/จตุผลาธิกะ
สุขภาพดี วิถีไทย ตอนตรีผลา/จตุผลาธิกะ
ฤดูร้อนในบ้านเรา อากาศร้อนมากเหลือเกิน ในตำรายาไทยได้กล่าวถึงยาประจำฤดูร้อน คือ ยาพิกัดตรีผลา คือ จำกัดจำนวนผลไม้ 3 อย่าง คือ ลูกสมอพิเภก ลูกสมอไทย ลูกมะขามป้อม
สรรพคุณ แก้ปิตตะ วาตะ เสมหะ ในกองธาตุ ฤดู อายุ และกองสมุฎฐาน คนทั่วไปอาจไม่คุ้นชื่อยาตำรับนี้ แต่ในวงการแพทย์แผนไทยและแพทย์อายุรเวทอินเดีย ยาสมุนไพรตำรับนี้เป็นยาพื้นฐานที่รู้จักกันมาแต่โบราณกาล ว่าเป็นยาที่มีสรรพคุณช่วยรักษาความสมดุลธาตุทั้ง 4 ของร่างกาย และเป็นยาที่ปลอดภัยไร้พิษข้างเคียงใด ๆ
คุณประโยชน์ของยาตรีผลา เป็นตำรับยาตามแพทย์แผนไทย เพื่อล้างพิษออกจากระบบต่างๆ ของร่างกาย โดยเฉพาะระบบทางเดินอาหาร ระบบเลือด และระบบน้ำเหลือง และเป็นยาที่ปลอดภัยไร้ผลข้างเคียงใดๆ ชื่อ ตรีผลา ก็บอกความหมายอยู่แล้ว ตรี แปลว่า สาม ผลา(ผล) คือ ผลไม้ จึงหมายถึงผลไม้ 3 อย่างที่มาประกอบกันเข้าเป็นตำรับเดียวแบบทรีอินวัน ได้แก่ ลูกสมอไทย ลูกสมอพิเภก และมะขามป้อม
แต่ก่อนอื่นเรามาทำความรู้จักกับสมุนไพรทั้ง 3 ชนิดกันก่อน ว่ามีรูปร่างหน้าตาอย่างไร และมีสรรพคุณสุดยอดแค่ไหน
สมอไทย มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Terminalia chebula Retz. จัดอยู่ในวงศ์ COMBRETACEAE เป็นพันธุ์ไม้ที่พบขึ้นอยู่ทั่วไปตามป่าเบญจพรรณแล้งและชื้นในภาคต่างๆ ของประเทศ เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ ผลัดใบ สูง 15-25 เมตร ผลสมอไทยจะรูปร่างป้อมๆ หรือรูปกระสวย มีเนื้อเยื่อหนาหุ้มเมล็ดซึ่งมีเมล็ดเดียวแข็งๆ ผลโต 2-3 ซ.ม. และยาว 3-4 ซ.ม. มีพูหรือเหลี่ยมตามยาวตัวผล 5 พู ผลแก่สีเขียวอมเหลือง แต่พอแห้งจะเปลี่ยนเป็นสีดำ
นิยมใช้ผลแก่ซึ่งมีรสฝาดเปรี้ยวเนื่องจากมีสารพวกแทนนิน (tannin) จึงใช้เป็นยาสมาน
- แก้ลมจุกเสียด
- ยาเจริญอาหาร
- ยาบำรุง
- เป็นยาชงอมกลั้วคอแก้เจ็บคอ
- ขับน้ำเหลืองเสีย
- ใช้ภายนอกบดเป็นผงละเอียดโรยแผลเรื้อรัง
- ใช้รักษาโรคฟันและเหงือกเป็นแผล
- เป็นยาระบายอ่อนๆ
- แก้พิษร้อนภายใน
- แก้ลมป่วง
- ระบายลม
- รู้ถ่ายรู้ปิดเอง คุมธาตุในตัวเสร็จ
- ถ่ายพิษไข้
สารสกัดจากสมอไทยได้รับการยอมรับว่าเป็นราชาสมุนไพร เนื่องจากฤทธิ์ในการกำจัดสารพิษออกจากร่างกายและบำบัดโรคหลายชนิด ในขณะเดียวกันยังสามารถบำรุงสุขภาพ และซ่อมแซมส่วนที่สึกหรอของร่างกาย
ในประเทศอินเดีย สารสกัดจากสมอไทยใช้ในการรักษาโรคหลายชนิด เช่น
- โรคระบบทางเดินอาหาร อาการอาหารไม่ย่อย
- โรคระบบทางเดินปัสสาวะ
- โรคเบาหวาน
- โรคผิวหนัง
- โรคพยาธิ
- โรคหัวใจ
- อาการไข้เป็นระยะ
- อาการท้องอืด ท้องเฟ้อ ท้องผูก
- แผลในทางเดินอาหาร
- อาเจียน
- อาการเจ็บปวดในลำไส้ และริดสีดวงทวารหนัก
สรรพคุณอื่น ๆ ยังมีอีก คือ- มีฤทธิ์ในการต้านเชื้อไวรัส รวมทั้งเชื้อ HIV และแบคทีเรียบางชนิด
- บำรุงหัวใจ
- ต้านอนุมูลอิสระและชะลอความชรา
- ช่วยควบคุมระดับไขมันในเส้นเลือด
- ช่วยการทำงานของตับในการกำจัดไขมันออกจากร่างกาย
- กระตุ้นการเผาผลาญของร่างกายได้อีกด้วย
และไม่ใช่แค่ผลสมอไทยเท่านั้นที่ใช้เป็นยาได้ ส่วนอื่นๆ ก็มีสรรพคุณทางยาด้วยเหมือนกัน โดยตามตำรับยาแผนโบราณ
ทั้งต้นมีสรรพคุณแก้ท้องผูก เป็นยาสมาน ยาขับเสมหะ แก้อาการเสียวคอและหน้าอก
เปลือกเป็นยาขับปัสสาวะ ยาบำรุงหัวใจ ขับน้ำเหลืองเสีย
ดอกใช้รักษาโรคบิด
ผลอ่อนใช้เป็นยาระบาย โดยการจิ้มกับเกลือรับประทาน หรือรับประทานกับน้ำพริกก็ได้
เนื้อหุ้มเมล็ดใช้รักษาเกี่ยวกับน้ำดี ท้องร่วงเรื้อรัง บิด ท้องผูก ท้องขึ้น อืดเฟ้อ โรคหืด กระเพาะปัสสาวะไม่ทำงาน อาเจียน อาการสะอึก พยาธิในลำไส้ โรคท้องมาน ตับและม้ามโตสมอพิเภก มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Terminalia belerica (Gaertn.) Roxb. จัดอยู่ในวงศ์ COMBRETACEAE เป็นไม้ผลัดใบ มีตั้งแต่ขนาดกลางจนถึงขนาดใหญ่ ผลมีลักษณะเป็นรูปแบบผลมะละกอ ตรงกลางค่อนข้างจะป่อง มีขนาดกว้างประมาณ 1.5-2 ซ.ม. ยาว 2.5-3 ซ.ม. มีอยู่ 5 เหลี่ยม ผิวนอกเป็นขนสีน้ำตาลปกคลุมหนาทึบ
ส่วนที่นิยมใช้เป็นยาคือผลแก่ มีรสเปรี้ยว ฝาดหวาน เป็นยาระบาย บำรุงธาตุ แก้เสมหะจุกคอ แก้โรคตา แก้ไข้ แก้ริดสีดวงทวารมะขามป้อม มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Phyllanthus emblica Linn. จัดอยู่ในวงศ์ EUPHORBIACEAE เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง มีถิ่นกำเนิดแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ และพบได้ในป่าเบญจพรรณแล้งหรือป่าแดง ผลมีลักษณะกลม มีรอยแยกแบ่งออกเป็น 6 กลีบ เส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 2 ซ.ม. ผิวนอกขรุขระมีสีน้ำตาล ส่วนหัวมีรอยขั้วก้านผล เนื้อผลเหนียวแตกยาก เนื้อในมีสีเหลืองอ่อน มีเมล็ดสีน้ำตาลอยู่ภายใน ผลแห้งที่ดีควรมีขนาดใหญ่ อวบอิ่มและแห้งไม่มีก้านผลติดมา
นิยมใช้ผลแก่ซึ่งมีรสเปรี้ยว ฝาดขม
- เป็นยาแก้ไอ แก้เสมหะ ทำให้ชุ่มคอ
- ปัจจุบันยังพบว่ามะขามป้อมมีวิตามินซีสูงมาก
- ป้องกันโรคมะเร็ง และแก้พิษสารตะกั่วได้
- ตามตำรับยาแผนโบราณใช้เปลือกลำต้น โดยใช้เปลือกที่แห้งแล้วบดให้เป็นผงละเอียด โรยแก้บาดแผลเลือดออกและแผลฟกช้ำ
- ใช้ใบสดมาต้มกินแก้บวมน้ำ นำมาตำพอกหรือทาบริเวณแผล ผื่นคันมีน้ำหนองน้ำเหลือง และผิวหนังอักเสบ
ตำให้เป็นผงชงกิน
- แก้โรคหนองใน
- แก้ตกเลือด
- ท้องเสีย โรคบิด
- แก้โรคดีซ่านและโรคโลหิตจาง
- รากต้มกินแก้ร้อนใน แก้โรคเรื้อน แก้ความดันโลหิตสูง และแก้ท้องเสีย
สำหรับสารสกัดจากสมอพิเภกและสารสกัดจากผลมะขามป้อมที่ใส่ลงในสูตรของยาตรีผลา ตามตำรับยาไทยโบราณเพื่อควบคุมผลข้างเคียงของกันและกัน ตำรับสมุนไพรไทยอ้างว่า การรับประทานสารสกัดจากสมอไทย จะทำให้พิษต่างๆ รวมทั้งสารพิษตกค้าง ถูกกำจัดออกจากร่างกายโดยสิ้นเชิง และจะทำให้มีการถ่ายอุจจาระบ่อยครั้งขึ้นเพื่อเป็นการกวาดล้างทำความสะอาดระบบทางเดินอาหาร โดยเฉพาะลำไส้ใหญ่ให้สะอาดอยู่ตลอดเวลาโดยส่วนใหญ่ไม่นิยมใช้สมุนไพรตัวเดียวในการทำยาตำรับนี้ เนื่องจากต้องควบคุมพิษข้างเคียงของกันและกัน เช่น รสเปรี้ยว ซึ่งมีฤทธิ์ระบายของลูกสมอพิเภก อาจทำให้เกิดอาการมวนท้องจึงต้องใช้ลูกสมอไทยและลูกมะขามป้อมซึ่งมีรสฝาดและขม ช่วยแก้ลมจุกเสียดและลดอาการมวนท้อง เป็นต้น
ในขณะเดียวกันก็ช่วยเสริมฤทธิ์ระบายโดยไม่เป็นอันตราย เพราะยาตำรับนี้เป็นยาที่ควบคุมการถ่ายและการหยุดถ่ายโดยอัตโนมัติ ป้องกันมิให้ร่างกายอ่อนเพลีย ใช้ได้ทุกเพศทุกวัยตั้งแต่เด็กเล็กจนถึงคนเฒ่าชรา ปัจจุบันนี้ ตำรับยาตรีผลาเป็นที่นิยมอย่างมากในประเทศสหรัฐอเมริกา ในการรับประทานเพื่อล้างพิษและลดน้ำหนัก เพราะตัวยาจะช่วยควบคุมน้ำหนักได้ดี และช่วยระบายไขมันออกมาพร้อมการขับถ่ายปกติ
ท่านที่สนใจจะทำไว้ดื่มเองเพื่อดูแลสุขภาพ ก็สามารถนำมาทำเป็นน้ำสมุนไพรดื่มได้เช่นกัน ซึ่งทำได้ง่ายมาก คือนำสมุนไพรทั้ง 3 ชนิดนี้ในอัตราส่วนเสมอภาค (1:1:1) ใส่น้ำพอประมาณ ถ้าอยากได้แบบเข้มข้นก็ใส่น้ำน้อย ใช้รับประทานก่อนอาหารเช้า-เย็น ครั้งละ 1 แก้ว แต่ถ้าอยากได้แบบเจือจาง ใช้ดื่มทั้งวันเป็นน้ำสมุนไพรก็ให้ใส่น้ำมากหน่อยอาจารย์ท่านหนึ่งคือ อาจารย์นันทา โกมุท ได้แนะนำให้ดิฉันเพิ่ม สมอเทศ อีกชนิดหนึ่ง รวมเรียกว่า จตุผลาธิกะ คือ ผลไม้ให้คุณ 4 ชนิด ประกอบด้วย สมอพิเภก สมอไทย มะขามป้อม เป็น ตรีผลา + สมอเทศ เป็นจตุผลาธิกะ
สมอเทศ เป็นยาระบายอ่อน ระบายลม
สมอไทย (ลูกแก่) แก้พิษร้อนภายใน แก้ลมจุกเสียด คุมธาตุ แก้น้ำดี ถ่ายอุจจาระ รู้ถ่ายรู้ปิด แก้ไอเจ็บคอ แก้ปวดเมื่อยตามข้อ
ดองกับน้ำมูตรโค ดื่มแก้ปวดเมื่อยตามร่างกาย ตามข้อ แก้อ่อนเพลีย
บดเป็นผงโรยแผลเรื้อรัง
(เนื้อลูกสมอ) รสฝาดเปรี้ยว แก้บิด แก้ท้องผูก แก้ท้องขึ้นอืดเฟ้อ แก้โรคเกี่ยวกับน้ำดี แก้ โรคท้องมาน แก้ตับม้ามโต แก้อาเจียน แก้สะอึก แก้หืดไอ แก้ท้องร่วง เรื้อรัง
สมอพิเภก ทำให้ชุ่มคอ แก้โรคตา และริดสีดวง
มะขามป้อม แก้ไอ ขับเสมหะ ทำให้ชุ่มคอ มีวิตามินซีมากกว่าส้ม 20 เท่า แก้โรค ลักปิดลักเปิด ช่วยฟอกโลหิตพวกเราชาวไทย นับว่าโชคดีที่มีของดี ๆ ทาน ไม่ต้องเสียเงินซื้อของต่างชาติแพง ๆ พากันทานจตุผลาธิกะดูแลสุขภาพเป็นยาอายุวัฒนะ ช่วยให้ร่างกายแข็งแรงตลอดปี สำหรับท่านที่ไม่ชอบรสเปรี้ยว ฝาด ขม หรือไม่สะดวกทานยาน้ำ ก็ทานเป็นผงใส่แคปซูล ครั้งละ 3 – 4 แคปซูล (แคปซูล เบอร์ 0) ก่อนนอนทุกคืน มีสรรพคุณ ปรับสมดุลในร่างกาย สร้างภูมิคุ้มกันโรค ช่วยล้างพิษ ขับเมือกมันในลำไส้ กำจัดไขมันส่วนเกิน ช่วยย่อยอาหารและดูดซึมอาหาร และทำให้ขับถ่ายได้ดี ผิวพรรณวรรณะจึงผ่องใส ไม่ร่วงโรยแก่ง่าย... ดิฉันทานเป็นประจำ และได้แนะนำให้ญาติมิตรทั้งหลายได้ทานด้วย จะได้แข็งแรงกันถ้วนหน้า และทำถวายพระด้วยค่ะ บุญกุศลที่เกิดขึ้นขอให้พวกเราแข็งแรงทั้งชาตินี้ ชาติหน้า...สาธุ สาธุ สาธุ
(*หมายเหตุ อาจารย์แนะนำว่าถ้าจะต้มดื่มสามารถต้มได้ทั้งเมล็ด แต่ถ้าจะบดผงแล้วควรเอาเมล็ดออกก่อนจะดีกว่า)Cr.งามวิจิตรสมุนไพร
